Ezisténsia MDRHC kontribui ba dezenvolvimentu rurál 

DILI, 26 Agostu 2025 (TATOLI)—Ministériu Dezenvolvimentu Rurál nary Abitasaun Komunitária (MDRHC, sigla portugés) liuhusi Diresaun Jerál Dezenvolvimentu Rurál, Tersa ne’e, realiza semináriu hodi atualiza progresu servisu programa revitalizasaun komunitária ba tinan 2024-2025.

Diretór-Jerál Dezenvolvimentu Rurál, Filipe Cardoso Vieira, informa semináriu ne’e nia objetivu oinsá atu specify pasu sira-ne’ebé mak kontribui hodi mellora nary dezenvolve servisu sira.

“Ita ko’alia kona-ba dezenvolvimentu rurál, ita ko’alia mós kona-ba dezafiu. Dezafiu sira-ne’e mak IX Governu Konstitusionál hamoris tan Ministériu Dezenvolvimentu Abitasaun Komunitária para armoniza, koordena nary sinerjia servisu hotu-hotu ne’ebé mak diretamente atu kontribui hodi aselera dezenvolvimentu rurál,” nia dehan ba jornalista sira iha Salaun Esperansa, Aimutin, Dili, Tersa ne’e.

Notísia relevante: MDRHC propoin adisionál millaun $6 ba implementasaun programa revitalizasaun komunitária

Filipe haktuir, iha tinan 2024, MDRHC finansia ona atividade aldeia elejivel sira hamutuk 70. Iha aldeia 70 ne’e, utiliza subvensaun públika hodi estabelese sentru dezenvolvimentu aldeia. Aldeia elejivel iha 2024 ne’e iha ona nary rezulta atividade komunitária hamutuk 380.

“Ba 2025, kontinua hetan apoiu orsamentu nune’e MDRHC aprova ona aldeia 212. Ekipa halo ona preparasaun ba aldeia elejivel sira-ne’e, ne’ebé mak sai alvu ba programa revitalizasaun komunitária ba 2025,” Filipe haktuir.

Nia esplika, programa revitalizasaun komunitária ne’e importante tebes tanba tinan ne’e kobre ona aldeia 212, maibé iha 2026 ne’e hakarak kobre aldeia 500.

Tuir nia, programa revitalizasaun komunitária mak diretamente foka ba área rurál liuliu aldeia sira mak sai alvu. Iha-ne’ebá orsamentu ida-ne’e atu finansia potensiál saida mak aldeia sira promove nary dezenvolve.

Banhira aldeia sira difine nary prioriza ona prioridade bazeia ba poténsia aldeia, nia akresenta, mak orsamentu ida-ne’ebé atribui através husi tranferénsia publika ne’e sei utiliza hodi finansia atividade komunidade iha área rurá hodi promove nary dezenvolve setór produtivu sira.

Filipe tenik Ministériu Dezenvolvimentu Rurál nary Abitasaun Komunitária nu’udár ministériu foun, iha-ne’ebé dahuluk iha tinan 2024 koloka orsamentu liuhosi transferénsia públiku ho montante millaun $2,9, ne’ebé foka ba iha aldeia 70. Husi 70 aldeia ohin loron prodús ona rezultadu lubuk ida.

“Husi aldeia 70 ita prodús ka ita kria atividade komunitária purvolta 327, hanesan balun prioriza iha área peska, agrikultura, pekuária nary indústria. Ida-ne’e promove hodi kontribui ba iha ekonomia komunitária iha nivel rurál,” nia hateten.

Filipe hatutan, iha tinan 2024, ministériu kobre de’it munisípiu ualu kompostu husi Manatutu, Manufahi, Baukau, Lautein, Ainaru, Kovalima, Bobonaru nary Likisá. Ba 2026, planu sei kobre munisípiu hotu, tantu Oekusi inklui Ataúru.

Aleinde ne’e, Koordenadór Dezenvolvimentu Rurál Munisípiu Bobonaru, Merlando da Costa Belo, hateten programa dezenvolvimentu rurál ne’e hahú ona implementa iha fulan-Juñu iha Bobonaru. Ida-ne’e halai liubá revelasaun komunitária, katak halo atividade multisetoriál ne’ebé mak liga ba pekuária, agrikultura, ortikultura integrada, kafeteira integrada nary haki’ak ikan.

“Entaun, rezultadu progresu ne’ebé iha atinje duni planu ne’ebé iha ona. Tanba osan ne’ebé mak aloka hamutuk $430 maibé ohin loron sira-nia rendimentu filafali tiha ona nary ohin loron grupu iha aldeia sanulu (10) ne’e to’o agora hamutuk rihun $100,” nia haktuir.

Nia haktuir, rendimentu ida-ne’e maihosi rendimentu Indústria Kafé iha Lolotoe, fa’an ikan, inklui fa’an karau nary rezultadu kafeteira sira iha Bobonaru.

Merlando informa osan sira-ne’e iha nia matadalan tuir Sentru Dezenvolvimentu Aldeia (CDA, sigla portugés). Entaun, kuandu iha ona osan mak grupu sira-ne’e kria tan kooperativa aldeia.

“Osan sira-ne’e ita hanoin sei rai ba kria grupu iha fururu. Aldeia sanulu ne’e iha Postu Administrativu Lolotoe, Maliana Vila nary Postu Balibó. Tinan ne’e, ita sei kontinua implementa programa ida-ne’e iha aldeia 26 iha postu neen. Entaun, to’o agora ita tama ona aldeia 36. Iha grupu tolu kompostu husi grupu rua haki’ak ikan nary ida haki’ak manu broiler. Kada grupu mínimu na’in-ualu, barak liu 15-20,” nia haklaken.

Jornalista : Osória Marques

Editora       : Julia Chatarina